نرم‌افزارهای مالی و حسابداری چه زمانی به وجود آمدند؟
همان زمان که انسان دانش حسابداری را کشف کرد، نرم‌افزارهایی نیز برای آن اختراع کرد. این امر به هزاران سال پیش برمی‌گردد، زمانی که فکرِ بهبود مدیریت پول و زمان در ذهن آدمی شکل گرفت و به دنبال ابزاری بود که بتواند با آن‌ها این فکر را عملی کند. در حقیقت زمانی که انسان به علم حسابداری پی برد، در صدد ایجاد کردن ابزاری برای تحقق این دانش نیز بود.
شکوفایی علم حسابداری با اختراع پول به عنوان یکی از اساسی‌ترین ابزارهای این علم آغاز شد. همان‌طور که همه‌ی ما می‌دانیم، پول وسیله‌ای است که از دیرباز در جوامع مختلف برای مقاصد مختلف به کار می‌رفته است و هم‌اکنون مهم‌ترین استفاده‌ی آن در جنبه‌های اقصادی است. امروزه حسابداری هسته‌ی مرکزی تجارت شناخته می‌شود و در همه‌ی شرکت‌ها و مؤسسه‌ها از آن استفاده می‌گردد. (تاریخ حسابداری در ویکی پدیا)
شکوفایی و رونق حسابداری نیز مانند هر علم قدیمی در دوره‌ای خاص شکل گرفت؛ قرون وسطی، هنگام شکل گرفتن انقلاب صنعتی. در آن زمان تقریباً هر دو کشوری که با یکدیگر مبادلات تجاری انجام می‌دادند، از این علم استفاده می‌کردند. انقلاب صنعتی پدیده‌ای بود که هر تاجر و وارد کننده‌ی محصول یا خدماتی را به سوی «حفظ» سرمایه‌ی خویش هدایت می‌کرد. بنابراین هر کس در هر نوع از تجارت مجبور بود در معاملات خود از این علم استفاده کند. با به‌کارگیری این علم سرمایه‌ی کسب‌وکارها و نهادهای مختلف حفظ می‌شد و مدیران و سرمایه‌گذاران دیگر نگران از دست دادن موقعیت خود نبودند.
تعریفی به نسبت جامع از علم حسابداری
حسابداری امروزی به نوعی با حسابداری که نخستین بار از آن سخن به میان آمد متفاوت است. امروزه از حسابداری به عنوان سامانه‌ای نام می‌برند که کارهای گردآوری، دسته‌بندی، ایجاد، چکیده‌نویسی داده‌ها و ارائه‌ی گزارش‌های مالی را در انواع مختلف انجام می‌دهد. این عمل باعث به وجود آمدن نوعی هماهنگی و انسجام در کسب‌وکارهای مختلف می‌شود به‌گونه‌ای که هر مدیر و رهبرِ شرکت یا پروژه‌ای می‌تواند مسیر پیشرفت کار خود را هموار کند. اطلاعات، به‌خصوص اطلاعات مالی نیازمند بررسی دقیق هستند تا به صورت شفاف قابل ارائه باشند – دانش حسابداری این کار را انجام می‌دهد و به عنوان نوعی سامانه‌ی پردازش داده‌ها، به مدیران صورت‌حساب دقیقی را نشان می‌دهد. همه‌ی این فعل و انفعالات انجام می‌گیرند تا خدمت نهایی حسابداری – که همان صورت وضعیت دقیق گزارش‌ها است – تحقّق یابد. (منبع)
پدر علم حسابداری
دانش حسابداری در بسیاری از کشورهای متمدن نظیر مصر و یونان مورد استفاده قرار می‌گرفته است امّا امروزه از کسی که برای نخستین بار روشی نوین را برای نگهداری صورت‌حساب‌ها و گزارش‌های مالی ارائه داد، یعنی لوکا پاچیولی نام می‌برند. کسی که در دنیا به عنوان پدر علم حسابداری او را می‌شناسند. این ریاضی‌دان ایتالیایی در سال ۱۹۴۵ برای نخستین بار این شیوه را به جامعه‌ی ریاضی‌دانان معرّفی کرد. این شیوه از همان زمان تا به الان به نام «حسابداری دوطرفه» شناخته می‌شود. هم‌اکنون اصطلاحات بدهکار و بستانکار که در این حرفه استفاده می‌شود، همگی به وسیله‌ی لوکا پاچیولی معرفی شده‌اند. ایده‌های او فقط به این اصطلاحات محدود نمی‌شود؛ این فرد نخستین کسی بود که در امور حسابداری خویش از دفتر روزنامه و کل استفاده کرد. مواردی که هم‌اکنون در این حرفه به‌کار گرفته می‌شوند.
حسابداری امروزی
با پیشرفت فناوری‌های مختلف در هر زمینه‌ای، نیازی که بیشتر از همه کسب‌وکارها به آن احتیاج داشتند، حسابداری بود؛ امّا نه حسابداری که در قدیم به‌کار گرفته می‌شد. امروزه از علم حسابداری با عنوان بها یا نرخ تمام شده نام می‌برند، و به طور کلّی به آن حسابداری صنعتی می‌گویند.
افزایش چشم‌گیر استخدام حسابداران نیز به همین دلیل است چراکه با افزایش کارخانه‌ها و شرکت‌ها و به دنبال آن‌ها تکنولوژی، نیاز به حسابداری صنعتی نیز روبه افزایش یافت.
نخستین انجمن حسابداری در چه کشوری به وجود آمد؟
انجمن‌های حسابداری امروزه در همه‌ی کشورها وجود دارد امّا نخستین کشوری که انجمن حسابداری خود را تأسیس کرد، ایالات متحده بود (۱۸۹۶). گسترش این علم در اصل از قرن ۱۹ شروع شد، زمانی که شرکت‌های سهامی و بازرگانی با افزایش چشم‌گیری در کشورهای مختلف به‌خصوص کشورهای غربی تشکیل می‌شد. گاهی مالکان و یا سرمایه‌گذاران مؤسسه‌ها و کارخانه‌ها قراردادهای خود را به صورت دورادور دریافت می‌کردند و مدیران این‌گونه شرکت‌ها به حسابداران نیاز بیشتری داشتند چراکه بتوانند موقعیت و شرایط کسب‌وکار را به مالکان تحویل دهند.
شکوفایی نهایی این علم در قرن بیستم با ورود رایانه‌ها بود. کامپیوترها توانایی محاسبه دقیق حساب‌ها را داشتند و این امر برای انجام هرچه بهتر بهای تمام شده گزینه‌ای عالی بود. حسابداران از آن زمان دیگر برای بررسی صورت وضعیت شرکت‌ها نیاز نبود معادلات را در زمان‌های طولانی انجام دهند.
حرفه حسابداری در ایران
به طور کلی، پیشینه‌ی حسابداری ایران را به ۵ دورۀ مهم تقسیم می‌کنند:
دورۀ نخست: ایران قبل از حمله‌ی اعراب:
ایران جزء نخستین کشورهای متمدّنی است که دانش حسابداری در آن استفاده گردید. کارشناسان می‌گویند ایرانیان برای اولین بار در قرن ۴ قبل از میلاد این علم را به‌کار گرفتند. (منبع)
نظام حسابداری در این بازۀ زمانی به ترتیب زیر است:
وضعیت نظام‌های مالیاتی در ایران
شکوفایی نظام حسابداری ایرانِ پیش از اسلام در قرن هفتم بود. در آن زمان ایرانیان مبانی جدیدی از حسابداری را عنوان کردند که ریشه‌ی آن دستورالعمل‌هایی بود که در قرن ششم، انوشیروان لحاظ کرده بود.
وضعیت حقوق کارکنان در بخش‌ها مختلف
ایران جزء نخستین کشورهایی بود که سیستم حقوق و دستمزد را تشکیل داد. به عبارتی، به قشرهای مختلف جامعه حقوق تعلق می‌گرفت البته دستمزدها در آن زمان به صورت کالا بوده است نه پول (مبادله‌ی کالا به کالا). مردمی که در آن زمان حقوق می‌گرفتند دارای مرتبه‌هایی بودند. درست مانند هم‌اکنون که حقوق مدیران از کارمندان بیشتر است.
بنابر تحقیقاتی که انجام شده است، تخت جمشید نه‌تنها به عنوان سمبل فرهنگ و قدرت شناخته می‌شد، بلکه این مکان به عنوان یک ادارۀ کلّ سازمان اداری و مالی پارس شناخته می‌شد.
وضعیت نهادهای خزانه‌داری
از معتبرترین و بااهمیّت‌ترین نهادهای ایران، سازمان خزانه‌داری بود که به عنوان یک نهاد رسمی و مرکزی در سراسر کشور شناخته شده بود و همه‌ی خزانه‌داری‌های کشور زیر نظر این سازمان به فعالیت خود ادامه می‌دادند.
سه نفر بررسی و تأیید نهایی ترازنامه‌ها را در آن زمان انجام می‌دادند: نخست رئیس کلّ انبار، دوم آتش‌ریز و سوم نگهبان انبار. یک ترازنامه برای تأیید نهایی و به ثبت رسیدن باید از تأیید این سه نفر می‌گذشت.
نظام حسابداری تخت جمشید در آن زمان نه‌تنها مرکز حسابداری کلّ کشور بود، بلکه مهد نظام حسابداری و خزانه‌داری در جهان محسوب می‌شد. (منبع)
ایران از حمله اعراب تا حکومت قاجار
بیشترین کاربرد حسابداری در این دورۀ بلندمدّت، در زمان سلجوقیان بوده است. از حسابداری در این زمان عمدتاً برای حفظ و نگهداری حساب‌ها و مالیات و خراجی که مردم می‌داده‌اند استفاده می‌شده است. در آن زمان نیز نهاد مرکزی و رسمی وجود داشت که اطلاعات خزانه‌ها و مالیات‌های سالانه و ماهانه‌ی نقاط مختلف کشور به آنجا فرستاده می‌شد.
از حکومت قاجار تا اوایل انقلاب مشروطه
حسابداری در این دوره رونق قابل توجّهی نداشت و همان‌طور که این علم در کشورهای مختلف به‌خصوص کشورهای غربی به‌روزتر می‌شد، در ایران رشد نسبی نداشت. در آن زمان از کارشناسان آمریکایی خواسته شد تا در این زمینه تحوّل‌هایی را ایجاد کنند که مهم‌ترین آن‌ها، نظام‌های مالیاتی بود.
از جمله کسانی که یک تحوّل جدی در سیستم‌های دارایی و گمرک کشور به وجود آورد، مردی آمریکایی به نام دکتر آرتور میلسپور بود. بعدها در جریانات انقلاب مشروطه، به دلیل روی کار آمدن شرکت‌های نفتی و سیستم‌های بانکی نوین، حسابداری رونق بیشتری گرفت و وجود نظام‌های حسابداری جدید بیشتر از هر زمان دیگر احساس می‌شد.
تاریخچه علم حسابداری در ایران
از انقلاب مشروطه تا اواسط حکومت پهلوی
ورود حسابداری جدید در ایران با انقلاب مشروطه آغاز شد. بعد از انقلاب، در دورۀ محمدرضا شاه اوضاع اقتصادی کشور با بحران روبه‌رو شد. به‌گونه‌ای که می‌بایست برای مدیریت بهتر و افزایش بهره‌وری از منابع، حسابداری رنگ و بویی تازه می‌گرفت. از این رو برای حلّ این مشکل، نخستین اقدامات برای قوانین مالی و اقتصادی انجام گرفت. این اقدامات در دورۀ دوم مجلس به وقوع پیوست.
نخستین اقداماتی که در جهت نوین‌سازی این دانش انجام شد، اعزام گروهی از دانشجویان به بانک‌های کشورهای خارجی بود که مورد تأیید بانک ملّی ایران بودند. عمدۀ این نفرات برای تحصیل در رشتهی حسابداری عازم کشورهای خارجی شدند. بعدها این کار به طور جدی‌تر انجام گرفت. در سال ۱۳۱۵ گروهی ۱۲ نفره که نمرۀ قابل قبولی کسب کرده بودند، برای تحصیل در رشتهی حسابداری به انگلستان مهاجرت کردند. نتیجه‌ی این اقدامات تأسیس یک مؤسسه‌ی آموزش حسابداری در سال ۱۳۵۳ بود که تا سطح کارشناسی ارشد، دانشجو می‌پذیرفت.
ناگفته نماند نخستین سازمانی که در جهت آموزش کاربردی «مدیریت» با شیوه‌هایی جدید تأسیس شد، سازمان مدیریت صنعتی بود. این سازمان در سال ۱۳۴۱ زیر نظر وزارت صنایع، فعالیت‌های خود را آغاز کرد.
در سال ۱۳۴۷ سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، سازمان مدیریت صنعتی را تحت پوشش قرار داد. سازمان مدیریت صنعتی هم‌اکنون در حال فعالیت است و در زمینه‌های مدیریت سیستم‌ها و آموزش و پژوهش در رشته‌های ذی‌ربط مشغول است. از مهم‌ترین و تخصصی‌ترین زمینه‌هایی که این سازمان دربارۀ آن‌ها در حال فعالیت است، نظام‌های نوین حسابداری و مالی است.
ناگفته نماند که استفاده از رایانه برای نخستین بار در سال‌های ابتدایی دهۀ ۵۰ بود و از اولین شرکت‌ها و سازمان‌هایی که از کامپوتر استفاده کردند می‌توان به شرکت ملی نفت اشاره کرد.
هم‌اکنون حرفه‌ی حسابداری به قدری در کشور ما مهم و برجسته است که شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ بر اساس اطلاعات مالی و حسابداری خود برنامه‌ریزی می‌کنند و اساس برنامه‌های آینده‌ی شرکت را با توجّه به آمار و اطلاعات مالی و طبقه‌بندی شده‌ی خود قرار می‌دهند.
حسابداری نوین در ایران بر طبق بخشنامه‌ی ۱۳/۱۱/۱۳۱۴ شکل گرفت و در همان سال‌ها برای نخستین بار اصطلاحاتی مانند ترازنامه، بدهکار و بستانکار به‌کار گرفته شد. همه‌ی این‌ها دروازه‌ای برای ورود حسابداری نوین در سال‌های بعد بود.
در سال ۱۳۵۰ لایحه‌ی تشکیل شرکت‌های سهامی حسابرسی را مجلس تصویب کرد و ۳ سال بعد از آن، انجمن «حسابداران خبره» به وجود آمد. هم‌اکنون این شرکت در حال فعالیت است و اقدامات مربوط به حساب‌های شرکت‌های دولتی جدا و نیمه جدا را انجام می‌دهد.
نخستین اقداماتی که برای ساخت نرم‌افزارهای حسابداری در ایران شکل گرفت، عمدتاً در دهۀ ۶۰ بود. در آن زمان کسانی که به رشتهی کامپیوتر علاقه داشتند، می‌بایست برای تحصیل به خارج از کشور می‌رفتند. در آن زمان تنها یک مرکز آموزش به نام مرکز کامپیوتر شهید شمسی‌پور در تهران بود که به صورت آزاد عمل می‌کرد و دانشجو می‌پذیرفت.
نخستین نرم‌افزارهایی که برای حسابداری تعیین شد، با زبان‌هایی چون BASIC، C، PASCAL، FOXPRO نوشته شدند. و امّا دربارۀ پیدایش نخستین نرم‌افزارهای حسابداری در ایران، باید گفت نخستین نرم‌افزارها در ایران به صورت عمومی ارائه شده بود و نمی‌توان به حتم گفت که چه کسی اول بار این نرم‌افزارها را نوشته است.
با روی کار آمدن زبان‌های برنامه‌نویسی، حسابداران بر آن شدند تا به کمک برنامه‌نویسان انواعی از نرم‌افزارهای حسابداری تولید کنند. این نرم‌افزارهای اولیه ابتدا بسیار ساده طراحی شده بودند و بیشترین کاربرد آن‌ها در خانه‌ها و گاهی شرکت‌های کوچک بود.
وظایف نرم‌افزارهای حسابداری چیست؟
به طور کلّی می‌توان یک نرم‌افزار حسابداری را این‌گونه تعریف کرد:
یک سیستم کامپیوتری که وظیفه‌ی گردآوری، تنظیم، ذخیره‌سازی و پردازش اطلاعات مالی را بر عهده دارد. این نرم‌افزارها داده‌ها را طبقه‌بندی می‌کنند و از آن‌ها یک گزارش تهیه می‌کنند. مدیران شرکت‌ها و مؤسسه‌ها می‌توانند با کمک این گزارش‌ها، دربارۀ برنامه‌های آینده‌ی خود تصمیم بگیرند. (منبع)
بعضی از شرکت‌هایی که در زمینه نرم‌افزارهای حسابداری عمل می‌کنند
- نرم‌افزار همکاران سیستم (سابقه‌کاری بیشتر از ۳۰ سال)
- نرم‌افزار رایورز (تأسیس: ۱۳۶۸)
- نرم‌افزار کاربرد کامپیوتر (تأسیس: ۱۳۷۱)
- نرم‌افزار پارس سیستم (تأسیس: ۱۳۶۸)
- نرم‌افزار پارسا ۲۰۰۰ (تأسیس: ۱۳۷۴)
- نرم‌افزار نوین جهش (تأسیس: ۱۳۸۰)
- نرم‌افزار ناپال (تأسیس: ۱۳۷۰)
- نرم‌افزار شایگان (تأسیس: ۱۳۷۰)
- نرم‌افزار رایانگان فردا (تأسیس: ۱۳۶۸)
- نرم‌افزار شماران سیستم (تأسیس: ۱۳۷۴)
- نرم‌افزار برلیان (تأسیس: ۱۳۷۲)
در سال‌های گذشته شرکت‌های زیادی در زمینه‌ی نرم‌افزارهای حسابداری و به طور کلّی حسابداری تشکیل شده‌اند. نرم‌افزارهایی که تاکنون طراحی شده‌اند هر یک در زیرمجموعه‌ی خاصی از حسابداری خدمات ارائه می‌دهند و هر کدام ویژگی‌ها و برتری‌هایی نسبت به یکدیگر دارند. نرم‌افزارهای مالی امروزه به چندین دسته اختصاص می‌یابند:
- سامانه‌های حسابداری
- سامانه‌های بازرگانی و خرید داخلی و تدارکات
- سامانه‌های حسابداری صنعتی (نرخ یا بهای تمام شده)
- سامانه‌های خرید و فروش و صدور فاکتور
- سامانه‌های مربوط به حقوق و دستمزد کارکنان
- سامانه‌های انبارداری
- سامانه‌های مربوط به دارایی
- سامانه‌های بودجه و ارائه دهنده‌ی گزارش
- سامانه‌های خزانه‌داری
معیارهای انتخاب یک نرم‌افزار مالی و مزایای آن‌ها
شرکت‌ها و مؤسسات مختلف هر یک باید متناسب با نوع خدمات و محصولات خود، از نوع خاصی از نرم‌افزارهای مالی استفاده کنند چراکه هر یک از این نرم‌افزارها مختصّ اموری است. نرم‌افزارهای غیر سودمند برای شرکت‌ها نه‌تنها به کسب‌وکارها آسیب وارد می‌کنند، بلکه گاهی اوقات خسارت‌های ناشی از آن‌ها جبران‌ناپذیر است.
دربارۀ انتخاب نامناسب نرم‌افزارهای مالی سخن بسیار است امّا این نکته را به صورت خلاصه بیان می‌کنیم که حتما در هنگام انتخاب یک نرم‌افزار مالی از یک کارشناس خبره اطلاعات لازم را دریافت کنید و بی‌محابا دست به اقدامی خودسرانه نزنید چراکه عواقب خطرناکی برای کسب‌وکار شما به دنبال دارد. در انتخاب نرم‌افزار به مشاوره‌های دوستان و آشنایان خود اکتفا نکنید و حتی به دلیل پایین بودن قیمت یک نرم‌افزار آن را انتخاب نکنید. شما بعد از انتخاب یک نرم‌افزار حسابداری زمان زیادی را با آن خواهید گذرانید و در ادامه‌ی مسیر کسب‌وکار شما تأثیر مستقیم خواهد گذاشت. به همین دلیل نیز نرم‌افزارهای حسابداری مدیریتی و مالی با شیوه‌ای جدید ارائه می‌گردند تا تمامی نیازهای یک شرکت را برآورده کنند. توجّه داشته باشید که نرم‌افزارهای مالی در هزینه‌های مختلف ارائه می‌گردند بنابراین باتوجّه به بودجه‌ی رسمی شرکت باید اقدام به راه‌اندازی یک نرم‌افزار کرد. (همچنین بخوانید: چگونه بهترين نرم افزار حسابداری را انتخاب کنیم)
یک نرم‌افزار مالی از چه مزایایی باید برخوردار باشد؟
بازرسی دقیق و گزارش‌نویسی جامع؛
امنیت بالا؛
توانایی سفارشی‌سازی؛
قابلیت سازگاری با دیگر نرم‌افزارها؛
بالا بودن سرعت پردازش اطلاعات؛
خدمات شرکت ارائه دهنده؛
قابلیت متصل شدن به اینترنت؛
به‌روزرسانی مداوم و ارائه‌ی نسخه‌های سازگار با سیستم‌های جدید؛
ساختار مرکزی مناسب.
منابع
- حساس یگانه و علی اکبر یحیی پور، مبانی نظری گزارشگری تجاری، مجله حسابدار شماره ۱۵۰- ۱۵۱ – ۱۵۲
- شماخی، ۱۳۷۹ ، ” بررسی توسعه سیستم‌های کامپیوتری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز
- ماهنامه حسابدار – شماره ۱۲۰ و شماره‌های قبلی آن از انجمن حسابداران خبره ايران
- آرشيو اطلاعات شورای عالی انفورماتيك ایرا
