تاریخچه‌ی پیدایش نرم‌افزارهای مالی و حسابداری

به طور کلّی، پیشینه‌ی حسابداری ایران را به ۵ دورۀ مهم تقسیم می‌کنند:

دورۀ نخست: ایران قبل از حمله‌ی اعراب:

ایران جزء نخستین کشورهای متمدّنی است که دانش حسابداری در آن استفاده گردید. کارشناسان می‌گویند ایرانیان برای اولین بار در قرن ۴ قبل از میلاد این علم را به‌کار گرفتند. (منبع)
نظام حسابداری در این بازۀ زمانی به ترتیب زیر است:

وضعیت نظام‌های مالیاتی در ایران

شکوفایی نظام حسابداری ایرانِ پیش از اسلام در قرن هفتم بود. در آن زمان ایرانیان مبانی جدیدی از حسابداری را عنوان کردند که ریشه‌ی آن دستورالعمل‌هایی بود که در قرن ششم، انوشیروان لحاظ کرده بود.

وضعیت حقوق کارکنان در بخش‌ها مختلف

ایران جزء نخستین کشورهایی بود که سیستم حقوق و دستمزد را تشکیل داد. به عبارتی، به قشرهای مختلف جامعه حقوق تعلق می‌گرفت البته دستمزدها در آن زمان به صورت کالا بوده است نه پول (مبادله‌ی کالا به کالا). مردمی که در آن زمان حقوق می‌گرفتند دارای مرتبه‌هایی بودند. درست مانند هم‌اکنون که حقوق مدیران از کارمندان بیشتر است.
بنابر تحقیقاتی که انجام شده است، تخت جمشید نه‌تنها به عنوان سمبل فرهنگ و قدرت شناخته‌ می‌شد، بلکه این مکان به عنوان یک ادارۀ کلّ سازمان اداری و مالی پارس شناخته می‌شد.

وضعیت نهادهای خزانه‌داری

از معتبرترین و بااهمیّت‌ترین نهادهای ایران، سازمان خزانه‌داری بود که به عنوان یک نهاد رسمی و مرکزی در سراسر کشور شناخته شده بود و همه‌ی خزانه‌داری‌های کشور زیر نظر این سازمان به فعالیت خود ادامه می‌دادند.
سه نفر بررسی و تأیید نهایی ترازنامه‌ها را در آن زمان انجام می‌دادند: نخست رئیس کلّ انبار، دوم آتش‌ریز و سوم نگهبان انبار. یک ترازنامه برای تأیید نهایی و به ثبت رسیدن باید از تأیید این سه نفر می‌گذشت.
نظام حسابداری تخت جمشید در آن زمان نه‌تنها مرکز حسابداری کلّ کشور بود، بلکه مهد نظام حسابداری و خزانه‌داری در جهان محسوب می‌شد. (منبع)

ایران از حمله‌ی اعراب تا حکومت قاجار

بیشترین کاربرد حسابداری در این دورۀ بلندمدّت، در زمان سلجوقیان بوده است. از حسابداری در این زمان عمدتاً برای حفظ و نگهداری حساب‌ها و مالیات و خراجی که مردم می‌داده‌اند استفاده می‌شده است. در آن زمان نیز نهاد مرکزی و رسمی وجود داشت که اطلاعات خزانه‌ها و مالیات‌های سالانه و ماهانه‌ی نقاط مختلف کشور به آنجا فرستاده می‌شد.

از حکومت قاجار تا اوایل انقلاب مشروطه

حسابداری در این دوره رونق قابل توجّهی نداشت و همان‌طور که این علم در کشورهای مختلف به‌خصوص کشورهای غربی به‌روزتر می‌شد، در ایران رشد نسبی نداشت. در آن زمان از کارشناسان آمریکایی خواسته شد تا در این زمینه تحوّل‌هایی را ایجاد کنند که مهم‌ترین آن‌ها، نظام‌های مالیاتی بود.
از جمله کسانی که یک تحوّل جدی در سیستم‌های دارایی و گمرک کشور به وجود آورد، مردی آمریکایی به نام دکتر آرتور میلسپور بود. بعدها در جریانات انقلاب مشروطه، به دلیل روی‌ کار آمدن شرکت‌های نفتی و سیستم‌های بانکی نوین، حسابداری رونق بیشتری گرفت و وجود نظام‌های حسابداری جدید بیشتر از هر زمان دیگر احساس می‌شد.

تاریخچه‌ی علم حسابداری در ایران

از انقلاب مشروطه تا اواسط حکومت پهلوی

ورود حسابداری جدید در ایران با انقلاب مشروطه آغاز شد. بعد از انقلاب، در دورۀ محمدرضا شاه اوضاع اقتصادی کشور با بحران روبه‌رو شد. به‌گونه‌ای که می‌بایست برای مدیریت بهتر و افزایش بهره‌وری از منابع، حسابداری رنگ و بویی تازه می‌گرفت. از این رو برای حلّ این مشکل، نخستین اقدامات برای قوانین مالی و اقتصادی انجام گرفت. این اقدامات در دورۀ دوم مجلس به وقوع پیوست.
نخستین اقداماتی که در جهت نوین‌سازی این دانش انجام شد، اعزام گروهی از دانشجویان به بانک‌های کشورهای خارجی بود که مورد تأیید بانک ملّی ایران بودند. عمدۀ این نفرات برای تحصیل در رشته‌‌ی حسابداری عازم کشورهای خارجی شدند. بعدها این کار به طور جدی‌تر انجام گرفت. در سال ۱۳۱۵ گروهی ۱۲ نفره که نمرۀ قابل قبولی کسب کرده بودند، برای تحصیل در رشته‌ی حسابداری به انگلستان مهاجرت کردند. نتیجه‌ی این اقدامات تأسیس یک مؤسسه‌ی آموزش حسابداری در سال ۱۳۵۳ بود که تا سطح کارشناسی ارشد، دانشجو می‌پذیرفت.
ناگفته نماند نخستین سازمانی که در جهت آموزش کاربردی «مدیریت» با شیوه‌هایی جدید تأسیس شد، سازمان مدیریت صنعتی بود. این سازمان در سال ۱۳۴۱ زیر نظر وزارت صنایع، فعالیت‌های خود را آغاز کرد.
در سال ۱۳۴۷ سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، سازمان مدیریت صنعتی را تحت پوشش قرار داد. سازمان مدیریت صنعتی هم‌اکنون در حال فعالیت است و در زمینه‌های مدیریت سیستم‌ها و آموزش و پژوهش در رشته‌های ذی‌ربط مشغول است. از مهم‌ترین و تخصصی‌ترین زمینه‌هایی که این سازمان دربارۀ آن‌ها در حال فعالیت است، نظام‌های نوین حسابداری و مالی است.
ناگفته نماند که استفاده از رایانه برای نخستین بار در سال‌های ابتدایی دهۀ ۵۰ بود و از اولین شرکت‌ها و سازمان‌هایی که از کامپوتر استفاده کردند می‌توان به شرکت ملی نفت اشاره کرد.

هم‌اکنون حرفه‌ی حسابداری به قدری در کشور ما مهم و برجسته است که شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ بر اساس اطلاعات مالی و حسابداری خود برنامه‌ریزی می‌کنند و اساس برنامه‌های آینده‌ی شرکت را با توجّه به آمار و اطلاعات مالی و طبقه‌بندی شده‌ی خود قرار می‌دهند.
حسابداری نوین در ایران بر طبق بخشنامه‌ی ۱۳/۱۱/۱۳۱۴ شکل گرفت و در همان سال‌ها برای نخستین بار اصطلاحاتی مانند ترازنامه، بدهکار و بستانکار به‌کار گرفته شد. همه‌ی این‌ها دروازه‌ای برای ورود حسابداری نوین در سال‌های بعد بود.
در سال ۱۳۵۰ لایحه‌ی تشکیل شرکت‌های سهامی حسابرسی را مجلس تصویب کرد و ۳ سال بعد از آن، انجمن «حسابداران خبره» به وجود آمد. هم‌اکنون این شرکت در حال فعالیت است و اقدامات مربوط به حساب‌های شرکت‌های دولتی جدا و نیمه جدا را انجام می‌دهد.

نخستین اقداماتی که برای ساخت نرم‌افزارهای حسابداری در ایران شکل گرفت، عمدتاً در دهۀ ۶۰ بود. در آن زمان کسانی که به رشته‌ی کامپیوتر علاقه داشتند، می‌بایست برای تحصیل به خارج از کشور می‌رفتند. در آن زمان تنها یک مرکز آموزش به نام مرکز کامپیوتر شهید شمسی‌پور در تهران بود که به صورت آزاد عمل می‌کرد و دانشجو می‌پذیرفت.
نخستین نرم‌افزارهایی که برای حسابداری تعیین شد، با زبان‌هایی چون BASIC، C، PASCAL، FOXPRO نوشته شدند. و امّا دربارۀ پیدایش نخستین نرم‌افزارهای حسابداری در ایران، باید گفت نخستین نرم‌افزارها در ایران به صورت عمومی ارائه شده بود و نمی‌توان به حتم گفت که چه کسی اول بار این نرم‌افزارها را نوشته است.
با روی کار آمدن زبان‌های برنامه‌نویسی، حسابداران بر آن شدند تا به کمک برنامه‌نویسان انواعی از نرم‌افزارهای حسابداری تولید کنند. این نرم‌افزارهای اولیه ابتدا بسیار ساده طراحی شده بودند و بیشترین کاربرد آن‌ها در خانه‌ها و گاهی شرکت‌های کوچک بود.

سیستم‌