هدف از محاسبه استهلاک اموال، تعیین ارزش دارایی نیست، بلکه بررسی بهای تمام شده آن دارایی است. به‌تدریج که از عمر مفید اقتصادی دارایی کم می‌شود، استهلاک آن به طور مداوم به‌صورت هزینه به عملیات واحد اقتصادی تخصیص داده می‌شود. در هنگام خرید یک دارایی همیشه این فکر در میان خریداران وجود دارد که در آینده‌ای نه‌چندان دور، اگر قصد فروش آن دارایی را داشته باشند، چقدر از مبلغ پرداختی آنها کاسته می‌شود؟ این مبلغ کاهش‌یافته در بهای تمام شده، همان هزینه استهلاک است. در ادامه با ما همراه باشید تا با مفهوم استهلاک دارایی ثابت بیشتر آشنا شوید.
دارایی ثابت چیست؟
دارایی‌های ثابت در واقع دارایی‌هایی هستند که نمی‌توان آنها را در طول یک سال مصرف کرد. به املاک، تجهیزات، دستگاه‌ها و هر دارایی قابل مصرفی Fixed assets گفته می‌شود که یک واحد اقتصادی آن را در خود دارد و می‌تواند از آن راهی برای کسب درآمد ایجاد کند. حتی خودرو نیز در این دسته قرار می‌گیرد. این دارایی‌ها در ترازنامه‌ها با عناوینی همچون املاک، تجهیزات، ماشین‌آلات و… ثبت و ضبط می‌شوند. نام دیگر دارایی‌های ثابت دارایی‌های سرمایه‌ای است. این دارایی‌ها به نوعی سرمایه یک شرکت محسوب می‌شوند. در حسابداری استهلاک دارایی ثابت، تمام دارایی‌های منقول و غیرمنقول و جاری و غیرجاری شرکت که باهدف کسب سود در اختیار شرکت درآمده است بررسی و استهلاک آنها در طول زمان محاسبه می‌شود؛ به‌همین‌دلیل مهم‌ترین چالش پیش روی حسابداری اموال، محاسبه استهلاک اموال و دارایی‌های شرکت هستند.
معرفی انواع دارایی ثابت
انواع دارایی در حسابداری دارایی ثابت عبارتند از:
- دارایی‌های مشهود
تورم روی ارزش این دارایی‌ها به شدت تأثیرگذار است و همچنین این دارایی‌ها استهلاک پذیر هستند. دارایی‌های مشهود به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
| استهلاک پذیر | نقصان پذیر | استهلاک ناپذیر |
| مانند انواع تجهیزات اداری | مانند زمین | مانند معدن |
- دارایی‌های نامشهود
این دارایی‌ها قابل‌لمس نیستند مانند حق اختراع یا نام تجاری؛ اما در ارزشمندی و اعتبار شرکت‌ها تأثیر زیادی دارند.
- دارایی جاری
این نوع دارایی‌ها انواعی از سرمایه‌گذاری‌هایی که تاریخ سررسید آنها کمتر از یک سال باشد، پیش پرداختی که طی یک سال مالی آینده به دارایی تبدیل شود و اسناد دریافتی تجاری هستند و هر زمان شرکت اراده کند می‌تواند آنها را به وجه نقد تبدیل کند.
- دارایی‌های غیرجاری
نوعی سرمایه‌گذاری بلندمدت شرکت است و ارزش آن برای یک سال مالی قابل محاسبه نیست؛ برای مثال، دارایی ثابت مشهود، دارایی‌های نامشهود، سرمایه‌گذاری بلندمدت و پیش پرداختی که بیشتر از یک سال مالی به سررسید آن مانده است همگی دارایی غیرجاری محسوب می‌شوند.
اهمیت دارایی ثابت در یک کسب و کار
سرمایه‌گذارها معمولا گزارشات مربوط به دارایی‌های ثابت را به عنوان سلامت کسب و کار در نظر می‌گیرند و این موضوع در تصمیم‌گیری نقش مهمی دارد. به‌طورکلی دارایی‌های ثابت در یک کسب و کار از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند چرا که به ارائه گزارش‌های مالی قدرت بیشتری می‌دهند. همیشه این دغدغه در میان مدیران و حسابداران وجود دارد که در آینده‌ای نه چندان دور، زمانی که تعداد بیشتری دارایی ثابت خریداری می‌کنند، چگونه آنها را مدیریت و حسابداری کنند؟
مدیریت تعداد زیادی دارایی کاری بسیار سخت و دشوار است. دارایی ثابت از زمانی که خریداری می‌شود و مورد استفاده یک شرکت قرار می‌گیرد، حالات مختلفی را در بر می‌گیرد. برای مثال، گاهی یک دارایی نیاز به تعمیر و ارتقا دارد و گاهی هم بر حسب یک اتفاقِ غیر منتظره، اسقاط می‌شود.
شاید گمان کنید که هر تغییری و استهلاکی که برای دارایی شرکت پیش می‌آید، به راحتی توسط یک کارشناس حسابداری ثبت می‌شود. اما با افزایش تعداد دارایی‌ها و ثبت‌های آنها، در کنار سایر ثبت‌های موجود در ترازنامه و صورت‌های مالی، زمان و هزینه زیادی از واحد حسابداری شرکت گرفته می‌شود و مسلماً با این حجم ورودی و خروجی حساب‌ها، احتمال افزایش خطای انسانی امری غیر قابل اجتناب و انکار است. کاربرد کامپیوتر با ارائه نرم افزارهای حسابداری راحتی و آسودگی در حین کار و محاسبه دقیق استهلاک دارایی‌های ثابت را به‌ارمغان آورده که با به‌کار گیری نرم افزار دارایی ثابت آن، یک مدیر و یا یک حسابدار می‌تواند پایداری و یکپارچگی حساب‌ها را در سیستم مالی یک شرکت تجربه کند.
حسابداری استهلاک دارایی ثابت
حسابداری استهلاک به روشی گفته می‌شود که بر اساس آن بهای تمام شده دارایی ثابت منهای ارزش اسقاط آن، بر مدتی که عمر مفید آن برآورد می‌شود. هدف از محاسبه استهلاک، نرخ بهای تمام شده است. در گذر زمان استهلاک دارایی رخ می‌دهد و عمر مفید و کارکرد کالا کاهش می‌یابد، در صورت سود و زیان استهلاک بر اساس ماهیت و کارکرد آن در محاسبه به‌صورت هزینه فروش، هزینه اداری و هزینه ساخت کالای فروش رفته ارائه می‌شود. استهلاک از دو طریق بر صورت سود و زیان اثر می‌گذارد که عبارتند از:
- مستقیم
به‌طور مستقیم به بدهکار حساب هزینه منظور و باعث افزایش سود آن می‌شود.
- غیر مستقیم
به‌صورت قسمتی از بهای تمام شده کالا ثبت و پس از فروش کالا به بدهکار حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته انتقال می‌یابد.
مفاهیم کاربردی در برآورد استهلاک دارایی‌های ثابت
آگاهی از مفاهیم کاربردی می‌تواند در محاسبه استهلاک دارایی ثابت مفید باشد؛ این مفاهیم عبارتند از:
- عمر مفید دارایی
عمر مفید عبارت است از مدت زمانی که انتظار می‌رود دارایی، در یک واحد تجاری مورداستفاده قرار بگیرد.
- ارزش اسقاط
ارزش اسقاط عبارت است از مبلغی که پیش‌بینی می‌شود از فروش اموال یا در تعویض آن، به هنگام انصراف از کار به‌دست آید.
- ارزش دفتری
ارزشی که یک دارایی در ترازنامه بر اساس آن ارزش ثبت می‌شود. برای محاسبه ارزش دفتـری دارایی‌ها، باید استهلاک انباشته شده را از هزینه دارایی کسر کرد.
- بهای (تمام شده) واقعی
مبلغ وجه نقد یا معادل نقد پرداختی که جهت تحصیل یک دارایی در زمان تحصیل یا ساخت آن واگذار شده است، بهای تمام شده آن دارایی نامیده می‌شود. به‌عنوان مثال، زمانی که شما یک کالا را خریداری می‌نمایید، هزینه حمل‌ونقل نیز در محاسبه بهای تمام شده آن لحاظ می‌شود.
روش‌های محاسبه استهلاک دارایی ثابت
گاهی اوقات نیاز است که نرخ و روش استهلاک دارایی تغییر یابد، تغییر نرخ و روش آن تابعی از قوانین و مقررات و برآوردهای اقتصادی و اجتماعی نهادهای قانون‌گذار و تدوین‌کنندگان استانداردهاست. هم اکنون نرخ و روش محاسبه استهلاک بر مبنای ماده 149 قانون مالیات‌های مستقیم انتخاب و اعمال می‌شود.
محاسبه و تعیین مبلغ هزینه استهلاک در هر دوره مالی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود؛ به‌همین دلیل روش‌هایی مورداستفاده قرار می‌گیرند تا با وجود اینکه بهای تمام شده و عمر مفید دارایی در همه آنها ثابت و یکسان است، ولی هزینه استهلاک دوره مالی در هر روش، متفاوت از روش دیگر محاسبه شود. از جمله مهم‌ترین روش‌های استهلاک مورد پذیرش نهادهای قانون‌گذار به شرح زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- مستقیم
- نزولی
قانون استهلاک مالیات‌های مستقیم بر اساس ماده 149
تا سال 94 برای محاسبه استهلاک دارایی‌های ثابت از قانون 150 و 151 ق.م.م استفاده می‌‌شد، اما به موجب بخشنامه ۲۰۰/۹۵/۷۸ استهلاک دارایی‌ها مشهود و نامشهود جدید ماده 149 ق.م.م لازم است روش محاسبه برخی دارایی‌ها تغییر کند. این بخشنامه در تاریخ 05/11/1395 به مؤدیان مالیاتی ابلاغ شد که از ابتدای سال 1395 لازم الاجراست. این بخشنامه شامل دو بخش؛ مقررات و روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌های ثابت مشهود و نامشهود و جدول استهلاک دارایی‌های ثابت مشهود و نامشهود است. در این ماده تغییراتی نیز ایجاد شد که عبارتند از:
- تغییر از روش نزولی به روش مستقیم
در این حالت مانده مستهلک نشده طی باقیمانده عمر مفید دارایی جز اموال استهلاکی به‌حساب می‌آید. در صورتی که عمر مفید کالا کمتر از مدت مستهلک شده دارایی باشد، مانده ارزش دفتری در سال اول اجرای این قانون، مطابق (بند الف ماده 11 بخشنامه مذکور) قابل استهلاک خواهد بود.
- تغییر از روش مستقیم به روش نزولی
مطابق قانون (بند ب ماده 11 بخشنامه مذکور) مانده مستهلک نشده، طبق نرخ جدید مستهلک خواهد شد.
- تغییر مدت زمان عمر مفید دارایی در روش مستقیم
در این حالت روش محاسبه استهلاک دارایی مستقیم است و تنها عمر مفید دارایی در جدول 149 کمتر یا بیشتر از عمر مفید دارایی در قانون 151 است. در این حالت نیز مانده مستهلک نشده طی باقیمانده عمر مفید دارایی، مستهلک خواهد شد.
- تغییر نرخ مستهلک شدن دارایی در روش نزولی
در این حالت روش محاسبه استهلاک دارایی در هر دو جدول نزولی است و تنها نرخ در جدول 149 با نرخ جدول 151 متفاوت است، در این حالت نیز مانده مستهلک نشده، طبق نرخ جدید مستهلک خواهد شد.
محاسبه استهلاک و حسابداری دارایی ثابت را به کاربرد کامپیوتر بسپارید
از مزایای استفاده از نرم افزار حسابداری کاربرد کامپیوتر برای محاسبه استهلاک دارایی‌هایی ثابت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- محاسبه‌های ساده و دقیق
- پلاک گذاری و تراز دارایی‌ها
- تحصیل، تبدیل و جابه‌جایی اموال
- ردیابی تحویل‌گیرندگان دارایی
- تطابق با اصول و قوانین
کلام آخر
شرکت‌ها دارای اموال و دارایی‌های متنوعی هستند؛ وجود دارایی‌های ثابت نظیر ساختمان، وسایل نقلیه، ابزار و تجهیزات و… باعث ایجاد نیاز به یک سیستم مدیریت دارایی ثابت در این نوع شرکت‌ها می‌شود. با استفاده از نرم افزار مدیریت اموال و دارایی ثابت، شما به‌راحتی می‌توانید استهلاک را محاسبه و سند مربوط به آن را صادر کنید. این نرم‌افزار می‌تواند امکاناتی مانند پلاک‌گذاری، تعیین مکان مستقر شدن اموال، مقررکردن مسئولیت دارایی، انجام عملیات بلا‌‌استفاده کردن و استفاده مجدد از کالا، تغییر نرخ و تغییر روش استهلاک مطابق قانون، نرخ انجام تعمیرات و فروش دارایی را فراهم کند. نرم افزار حسابداری کاربرد کامپیوتر با توجه به نوع هر عملیات، باعث به‌روزرسانی محاسبات دارایی و صدور سند مرتبط می‌شود.
