یکی از واژه هایی که معمولا همه ما بارها آن را شنیده ایم و حتی از آن استفاده می کنیم، بودجه است. در صورتی که تعریف دقیقی در مورد آن نمی دانیم. برای بودجه تعاریف مختلفی وجود دارد که توسط اشخاص، و دولت ها مطرح و تعریف می شود. به طور کلی می توان گفت بودجه یکی از شاخص های اقتصاد خرد است که در جوامع بزرگ و کوچک مختلف از این تعریف برای تعیین میزان هزینه ها و درآمد از آن استفاده می شود. به طور دقیق تر می توان گفت که بودجه برای یک شخص، یک خانواده، گروه و یا افراد جامعه وجود دارد و تعیین می شود که دولت آن را مشخص و تصویب می کند. برای تعریف بودجه، تعاریف و دسته بندی های مختلفی وجود دارد که برای یادگیری آن برای عموم مردم و به ویژه برای فعالان اقتصادی لازم و ضروری است. در این مقاله همراه ما باشید تا با مفاهیم مختلف بودجه آشنا شوید.
مفهوم بودجه چیست؟
بودجه در واقع یک نقشه راه است که افراد و نهادها برای مدیریت پول خود استفاده می‌کنند. این مفهوم در سطوح مختلفی از خانواده و فرد گرفته تا سازمان‌های بزرگ و حتی دولتها به کار می‌رود.
در بودجه، اطلاعات مربوط به درآمد مورد انتظار و همچنین هزینه‌های پیشبینی شده در یک دوره زمانی خاص مشخص می‌شوند. این امر کمک می‌کند تا برنامه‌ها و فعالیت‌های آتی بر اساس میزان درآمد موجود و منابع مالی قابل تخصیص در نظر گرفته شود. برای مثال برای کسب‌وکارهایی که از نرم افزار حسابداری پوشاک استفاده می‌کنند، داشتن یک بودجه دقیق و قابل پیگیری کمک می‌کند تا هزینه‌ها و درآمدهای خود را به صورت بهینه مدیریت کنند. این امر میتواند باعث بهبود تصمیم‌گیری‌های مالی در صنایع پوشاک شود
دولتها نیز بودجه‌های سالانه یا چندساله را تهیه می‌کنند که شامل درآمد مورد انتظار از مالیات و سایر منابع درآمدی و همچنین تخصیص این مبالغ برای هزینه‌های مختلف چون بهبود زیرساخت‌ها، آموزش، بهداشت، امنیت و سایر قسمت‌های مختلف جامعه میشود. این بودجه‌ها برای تأمین نیازهای عمومی جامعه و اجرای برنامههای توسعه‌ای و اقتصادی استفاده می‌شوند. اما به‌صورت کلی اهداف کلی بودجه چیست؟ در ادامه پاسخ این سوال را خواهیم داد:
۱. پیشبینی درآمد و هزینه‌ها: برنامه‌ریزی بر اساس پیشبینی درآمدها و هزینه‌ها برای کنترل مالی.
۲. کنترل مالی: مدیریت بهتری از هزینه‌ها و منابع مالی بر اساس اهداف و اولویت‌های مشخص.
۳. تصمیم‌گیری: کمک به افراد و سازمان‌ها برای تصمیم‌گیری در مورد هزینه‌ها و مصرف.
اصول بودجه چیست؟
اگرچه در مورد اصول بودجه نقطه نظرات صاحب نظران کمی متفاوت است، با این حال اين تفاوت نظر در برخی از اين اصول اتفاق نظر ضمنی وجود دارد و تفاوت نظرها کلی نیست. برخی از اصول بودجه که اکثر صاحب نظران در آن اشتراک دارند، عبارتند از:
اصل واقع‌گرایی بودجه: بر پایه اطلاعات واقعی و قابل اعتماد برنامه‌ریزی شود.
اصل وحدت بودجه: هدف و مقصودهای بودجه باید با سیاست‌ها و اهداف کلان مطابقت داشته باشد.
اصل تعادل بودجه: روند افزایشی هزينهها نبايد از روند افزایشی درآمدها بیشتر باشد.
اصل انعطاف‌پذیری بودجه: برای واکنش به تغییرات ناگهانی در شرایط.
با درک مفاهیم اساسی بودجه، افراد و نهادها می‌توانند بهترین استفاده را از منابع مالی خود داشته باشند و برنامههای مالی خود را بهبود بخشند.
بودجه دولت چیست؟
ایجاد هماهنگی بین درآمد و هزینه‌ها از طریق بودجه به عنوان یک سند مالی بسیار حیاتی است. این سند نه تنها به ما کمک می‌کند تا میزان درآمد و هزینه‌های خود را درک کنیم، بلکه به ما کمک می‌کنند تا برنامه‌ریزی مالی دقیق‌تری انجام دهیم. این سند همچنین به ما امکان می‌دهد که سیاست‌های مالی را به گونه‌ای اعمال کنیم که با اهداف ما سازگار باشند و متناسب با منابعی که داریم، تعیین شوند.
یکی از زیر مجموعه‌های اصلی بودجه، تعریف بودجه دولت است. بودجه دولت(Government Budget) به برنامه ریزی مالی دولت برای یک سال اشاره دارد که از پیش از شروع سال جدید تهیه و پیش بینی میشود. در واقع برای تعیین بودجه دولت، درآمدها، منابع تامین اعتبار و هزینه کامل یادداشت و مشخص میشود.
فرایند تدوین بودجه دولت با توجه به موارد مختلفی مانند شرایط اقتصادی کشور، نیازها، هزینه‌ها و همچنین برنامههای توسعه کشور انجام میشود. ابتدا، مستندی به نام “بخشنامه بودجه” تهیه میشود که حاوی فرضیات و جهت‌گیری‌های اصلی برای بودجه است و از دولت خواسته میشود که در تهیه بودجه این موارد را رعایت کند.
بعد از این مرحله، با دریافت برآورد هزینه‌ها و منابع درآمدی از وزارتخانه‌ها و بخش‌های مختلف، همه این اطلاعات جمع‌آوری شده و به صورت یک بودجه سازمان‌یافته میشود. این مرحله ممکن است به دلیل عوامل سیاسی و فرهنگی متفاوت در دولت‌های مختلف، تحت تأثیر قرار بگیرد و تغییراتی نیز در آن صورت پذیرد. بعد از تدوین بودجه، این سند به مجلس ارائه میشود تا نمایندگان مردم بتوانند در جزئیات و فرآیندهایی که دولت برای سال آینده برنامه‌ریزی کرده است، مشارکت داشته باشند. به طور کلی بودجه دولت به سه دسته اصلی بودجه عمومی دولت، بودجه شرکتهای دولتی و بودجه موسساتی تقسیم میشود.
تفریغ بودجه چیست؟
در زبان اقتصادی، “تفریغ بودجه” به معنای رسیدن به فراغت یا نتیجه نهایی اجرای بودجه است. این اصطلاح به معنای فراغت از بودجه یا نتیجه‌ای که از اجرای آن به دست می‌آید، به کار می‌رود. مسئولیت تفریغ بودجه به عهده “دیوان محاسبات کشور” است و هر سال با استناد به گزارش‌هایی که از سازمان‌های مختلف دریافت می‌کند، یک گزارش جامع را منتشر و در دسترس عموم قرار می‌دهد. انتشار این گزارش قانوناً در ماه دی هر سال مقرر شده است.
با توجه به اطلاعات در وبسایت دیوان محاسبات کشور، تفریغ بودجه به معنای بررسی حساب‌ها و اسناد مرتبط با دستگاه‌های دولتی است و شامل ارزیابی مطابقت آن‌ها با نحوه و میزان هزینه‌های سازمان‌ها، پروژه‌ها و پیشرفت آن‌ها بر اساس لایحه بودجه میشود. این عمل به عنوان یک ارزیابی کلی از عملکرد مالی دولت، پس از صورت‌گیری خرج‌ها در نظر گرفته میشود.
بر اساس اصل ۵۵ قانون اساسی، دیوان محاسبات موظف است حساب‌ها، اسناد و مدارک مرتبط را طبق قوانین جمع‌آوری کرده و گزارش سالیانه تفریغ بودجه به همراه نظرات خود را به مجلس شورای اسلامی ارائه دهد. این گزارش نیز در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
کارکنان دیوان محاسبات موظفند گزارش عملکرد مالی دولت به عنوان “صورت‌حساب عملکرد بودجه سالانه کشور” را به نهادهای بالادستی و هیأت وزیران ارسال کنند. این گزارش توسط دیوان محاسبات به عنوان نهاد کنترلی، همراه با نظرات کارشناسی خود به مجلس شورای اسلامی ارائه میشود. قبل از انقلاب و تصویب قانون اساسی، تفریغ بودجه جایگاه خاصی نداشت و وزارت دارایی تنها مسئول تهیه و ارسال گزارش مالی سالیانه بود که تا پایان آذرماه سال بعد ارائه می‌شد.
هدف‌های تفریغ بودجه
هدف از اجرای تفریغ بودجه موارد زیر است:
کنترل دقیق اعتبارات اختصاص داده شده به دستگاه‌های اجرایی نسبت به هزینه‌های انجام شده
درخواست تصحیح حساب از مجلس توسط دولت برای سال بودجه موردنظر
استفاده در برنامه‌ریزی‌های آینده
شناخت کامل نحوه عملکرد دستگاه بودجه‌ای و مدیریت آن
تغییرات اساسی و گسترده در اعتبارات مرتبط با امور، فصل و برنامه (در صورت لزوم)
شناخت کارآیی دستگاه‌ها در ارتباط با فعالیت‌های اجرایی و مقایسه آن با اعتبارات مصرف شده
تطبیق و تحلیل هزینه‌ها و درآمدها با سیاست‌ها و اهداف پیشبینی شده کشور
آشنایی کامل با مدیریت‌های دستگاه‌های اجرایی
تشخیص نقاط ضعف و قوت مدیران امور و نیاز به تغییر و تحول در ارائه خدمات توسط دستگاه‌ها و شناسایی نقاط ضعف و قدرت اجراکنندگان
تشخیص تداخل وظایف دستگاه‌هایی که وظایف مشابهی دارند و ارجاع آن به مراجع مرتبط برای تصمیم‌گیری و تحویل کار به افراد متخصص و کارآزموده
جدول بودجه چیست؟
همان طور که در پاراگراف بالاتر اشاره شد، یکی از زیر مجموعه‌های اصلی بودجه دولت، تعیین و تخمین هزینه‌ها است. به همین منظور شرکت‌ها، موسسات مالی و غیر مالی مختلف و … باید هزینه‌ها و درآمد را یادداشت کنند. به همین منظور از جدول بودجه استفاده میشود.
جدول بودجه یک ابزار اساسی در حوزه مالیات و مدیریت مالی است که معمولاً به صورت یک جدول یا فرمت مشخص، داده‌های مالیاتی و هزینه‌های مرتبط با یک شرکت، سازمان، یا یک دولت را نشان می‌دهد. این جداول شامل اطلاعات متنوعی از جمله درآمدها، هزینه‌ها، مخارج و اعتبارات مختلف برای دسته‌بندی و نمایش مالیات‌های مربوط به یک دوره زمانی خاص هستند.
با استفاده از جدول بودجه، امکان دارد انواع مختلفی از اطلاعات مالی مانند درآمدهای حاصل از منابع مختلف (مانند فروش، سرمایه گذاری یا وام‌ها) و نیز مخارج مختلف (شامل هزینه‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری‌ها، پرداخت‌های مختلف و …) به صورت دسته‌بندی شده و مقایسه‌پذیر نمایش داده شوند.
علاوه بر این، جدول بودجه میتواند شامل پیش‌بینی‌ها و برآوردهای مالیاتی برای دوره‌های آینده نیز باشد. این ابزار برای مدیران، تصمیم‌گیرندگان و کارشناسان مالی یک ابزار کلیدی است. به این ترتیب آن‌ها می‌توانند از وضعیت مالی کنونی، میزان درآمد و هزینه‌ها و توزیع مالیاتی به شکل مفیدی در دوره‌های آینده آگاهی داشته باشند و تصمیمات منطقی‌تری اتخاذ نمایند.
متمم بودجه چیست؟
متمم بودجه یک مفهوم مهم در حسابداری و مدیریت مالی است که به عنوان مکمل و تکمیل‌کننده‌ای برای بودجه اصلی یک سازمان، شرکت یا دولت در نظر گرفته میشود. این بخش از بودجه معمولاً برای پوشش نیازهایی که در بودجه اصلی در نظر گرفته نشده یا پیشبینی نشده، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
متمم بودجه اغلب برای مواردی مانند وظایف غیرمنتظره، هزینه‌های ناشی از شرایط غیرمنتظره یا پروژه‌ها و فعالیت‌های اضافی که در طول دوره بودجه‌ای بروز می‌کنند، استفاده میشود. این بخش از بودجه معمولاً پس از تصویب بودجه اصلی اعمال می‌گردد و برای تأمین هزینه‌های غیرمنتظره یا جایگزینی برای هزینه‌هایی که در بودجه اصلی به طور کامل در نظر گرفته نشده، به کار می‌رود.
استفاده از متمم بودجه میتواند به سازمان‌ها و دولتها کمک کند تا در مواقعی که نیاز به تأمین مالیاتی برای موارد غیرمنتظره دارند، از منابع مالی موجود خود استفاده کنند؛ همچنین اگر نیاز بود تصویب مجدد بودجه اصلی را از سوی مجامع تصمیم‌گیری کمتر کنند.
سیستم کنترل بودجه چیست ؟
همان طور که در پاراگراف های بالاتر اشاره شد، در هر دولت بودجه از طریق بررسی و تحلیل درآمد و هزینه ها تعیین می شود. به همین منظور باید از یک سیستم کنترل بودجه استفاده کرد. در واقع سیستم کنترل بودجه بر اساس ویژگی های محیطی وزارتخانه ها، موسسات، شرکت ها و… طراحی و تدوین می شود. به گونه ای که علاوه بر تامین اهداف مالی و غیر مالی، بتواند شرایط لازم برای رهگیری اعتبارات تامین شده و مدیریت صحیح را فراهم کند.
به عبارتی میتوان گفت؛ سیستم کنترل بودجه مجموعهای از روش‌ها، فرآیندها و استراتژی‌های مدیریتی است که به منظور مانیتورینگ، ارزیابی و مدیریت بهینه بودجه‌های یک سازمان یا دولت به کار می‌رود. این سیستم اهداف و استراتژی‌های مالی سازمان را با اطمینان و کارآمدی بالا اجرا می‌کند. سیستم کنترل بودجه شامل چند مرحله کلیدی است:
۱. برنامه‌ریزی بودجه: در این مرحله، اهداف و استراتژی‌های مالیاتی برای دوره آینده تعیین و برنامه‌ریزی می‌شوند. این شامل تخصیص منابع مالی به منظور رسیدن به اهداف است.
۲. اجرا و انتقال بودجه: بعد از تصویب بودجه، منابع به بخش‌ها و واحدهای مختلف سازمان اختصاص داده میشود تا بتوانند برنامه‌ها و پروژه‌ها را اجرا کنند.
۳. کنترل و مانیتورینگ: در این مرحله، بودجه‌ها و عملکرد مالی به دقت مورد بررسی قرار می‌گیرند. این شامل مقایسه عملکرد واقعی با برنامه، شناسایی اختلافات و اعمال تصحیحی است که احتمالاً نیاز به تغییر در بودجه یا راهبردها دارد.
۴. گزارش‌دهی: اطلاعات و گزارش‌های مربوط به عملکرد مالی، اجرای بودجه و اختلافات ارائه میشود تا مدیران و تصمیم‌گیرندگان بتوانند تصمیمات بهینه‌تری اتخاذ کنند.
لازم به ذکر است که سیستم کنترل بودجه، برای مدیران و مدیران مالی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا امکان فراهم آوردن پایبندی به استراتژی‌ها و اهداف مالیاتی را فراهم می‌کند و اجازه می‌دهد تا بهبودهای لازم در روند مالیاتی صورت گیرد.
بودجه بندی چیست ؟
بودجهبندی در واقع به معنای برنامه‌ریزی و تخصیص دادن منابع مالی به صورت محدود و در چهارچوب زمانی مشخص است. این فرآیند به شما کمک می‌کند تا همه هزینه‌های پروژه (از شروع تا پایان آن) را پیشبینی کرده و برنامه‌ریزی کنید. بودجهبندی شامل تعیین هزینه‌های مختلفی است که شما باید برای تکمیل پروژه پرداخت کنید و میتواند شامل تمامی مواردی شود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به پروژه مرتبط هستند. به عبارت دیگر، بودجهبندی برای تخصیص بهینه و موثر منابع در طول پروژه و تضمین کنترل مالی از آغاز تا انتها ضروری است.
جهت بودجهبندی پروژه، بهتر است در ابتدا یک فهرست از هزینه‌های مرتبط با پروژه را آماده کنید. این اقدام به شما کمک خواهد کرد تا بودجه مورد نیاز برای پروژه را بهتر مدیریت نمایید. لیست هزینه‌های مرتبط با پروژه عموماً شامل این موارد میشود:
۱. منابع انسانی: حقوق و دستمزد کارکنان
۲. هزینه‌های سفر: هزینه‌های مربوط به سفر و اقامت
۳. هزینه‌های آموزش: شامل کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی
۴. منابع مادی: هرآنچه که برای پیشبرد پروژه لازم است، از تجهیزات بزرگ تا نرم‌افزارها
۵. هزینه‌های تحقیق: مبالغ مورد نیاز برای بررسی و پشتیبانی پروژه
۶. خدمات حرفه‌ای: مانند مشاور حقوقی و …
۷. هزینه‌های مرکزی: بروزرسانی‌های فنی یا تجهیزات مورد نیاز برای پیشبرد پروژه
۸. ذخایر احتمالی: مبلغی که برای پوشش خطرات احتمالی در طول پروژه در نظر گرفته میشود، معمولاً ۵ تا ۱۰ درصد از کل بودجه را تشکیل می‌دهد.
هدف بودجهبندی چیست؟
هدف از بودجهبندی کردن این است که به وسیله پس‌‌انداز کردن و هزینه کردن براساس برآوردهای انجام شده بتوانید به اهداف کوتاه مدت یا بلند مدت خود یا سازمان و مجموعه کاری خود برسید. چرا که هر سازمان یا نهاد دولتی یا خصوصی برای تدوین و تهیه بودجهبندی اهداف مشخص و معینی دارند. به طور کلی هدف از تعیین بودجهبندی دستیابی به موارد زیر است:
- قضاوت در مورد توزیع عادلانه وجوه
- برقراری سیستم پاسخگویی
- کسب مجوز قانونی برای فعالیت‌های دولت
- راهنمای سیاست‌های دولت
- ابزاری جهت کنترل قوه مجریه توسط قوه مقننه
مزایای استفاده از بودجه و بودجهبندی
بودجهبندی به عنوان یک ابزار مالیاتی، در دولت و سازمان‌ها اهمیت بسیاری دارد. زمانی که نگاهی به بودجه دولت بیندازیم، می‌توانیم برخی از مزایای آن را در مدیریت مالی و عملکرد دولت مشاهده کنیم.
شفافیت و آگاهی از مسیر مالیاتی: بودجهبندی با ارائه ساختار شفاف از منابع مالی، هزینه‌ها و درآمدهای دولت، شفافیت را ترویج می‌کند. این کمک می‌کند تا مردم و نهادهای مختلف بتوانند مسیر و تخصیص منابع مالیاتی را درک کنند.
کنترل و مدیریت بهتر منابع: بودجهبندی دقیق، امکان بهره‌وری بیشتر از منابع را فراهم می‌کند. با داشتن برنامه‌ریزی مالی واضح، دولت میتواند بهتر منابع را مدیریت کرده و اولویت‌های مهم را مشخص کند.
پیشبینی و برنامه‌ریزی: بودجهبندی، امکان پیشبینی نیازهای آینده را فراهم می‌کند. با برنامه‌ریزی دقیق، دولت میتواند برای رویدادها و نیازهای آینده آماده باشد و بهبود عملکرد مالی خود را ارتقا دهد.
مدیریت ریسک بهتر: با داشتن بودجه مشخص، دولت میتواند ریسک‌های مالی را شناسایی کرده و به مدیریت بهتر آن‌ها پرداخته و در مقابل وقوع مشکلات مالی، آماده عمل کند.
اصلاح سیاست‌های مالیاتی: با تجزیه و تحلیل بودجه، دولت میتواند بخش‌های مختلف از هزینه‌ها و درآمدها را بررسی کند و در صورت لزوم، سیاست‌های مالیاتی خود را بهبود دهد یا تغییر دهد تا بهترین نتیجه را به دست آورد.
داشتن معیارهای ارزیابی عملکرد: با تعیین بودجهبندی می‌توانید برنامه مشخصی را ارائه کنید و چهارچوبی منظم برای انجام اهدافتان داشته باشید.
بهبود هماهنگی و ارتباطات: بودجهبندی باعث ایجاد یا افزایش وحدت و هماهنگی بین تمامی واحدهای سازمان میشود. در نهایت نیز شاهد بهبود ارتباطات و هماهنگی‌های واحدهای سازمان خواهید بود.
این مزایا نشان می‌دهد که بودجهبندی، یک ابزار بسیار مهم در مدیریت مالیاتی دولت و سازمان‌هاست که به مدیران کمک می‌کند تا منابع را بهینه مدیریت کرده و به راهبردهای مالی مناسب دست یابند.
انواع بودجه چیست؟
زمان تصویب و اجرای بودجه، باید عواملی مختلفی از جمله انواع بودجه را در نظر داشته باشید تا بتوانید مشخص کنید که کدام سازمان با چه سطحی از فعالیت است؟ در واقع هدف از معرفی و تعریف انواع بودجه این است که با توجه به نوع کسب و کار و سطح فعالیت بودجه را به شرکت اعمال کنند. استفاده از نرم افزار دریافت و پرداخت میتواند به کسب‌وکارها در تهیه بودجه عملیاتی و بودجه نقدی کمک کند، به ویژه در مدیریت جریان‌های نقدی. این نرم‌افزارها امکان پیگیری دقیق درآمدها و هزینه‌ها را فراهم می‌کنند و به صاحبان کسب‌وکارها اجازه می‌دهند تا پیش‌بینی‌های دقیق‌تری برای آینده مالی خود داشته باشند. به طور کلی انواع بودجه به شرح زیر است:
بودجه عملیاتی و مالی (Operating and Financial Budgets)
بودجه عملیاتی از طریق پیشبینی درآمدها و هزینه‌های مرتبط با پروژههای تولیدی و فروش، تدوین میشود. در این بودجه، هزینه‌های مختلفی مانند خرید کالا و خدمات به‌طور دقیق موردبررسی قرار می‌گیرد. بودجه عملیاتی شامل موارد زیر است:
بودجه سال جاری
مقایسه ارقام واقعی با پیشبینی برای سال جاری
برنامههای دقیق برای سال آینده
تغییرات نرخ به دلیل تورم
بودجه هزینه‌های سرمایه‌ای (Capital Expenditure Budget)
این بودجه شامل برآورد هزینه‌های مربوط به دارایی‌های ثابت است. این بودجه فهرستی از پروژههای بلندمدت و دارایی‌های ثابت مورد نیاز برای آن پروژه‌ها را نشان می‌دهد. هزینه‌های سرمایه‌ای به سه دسته تقسیم می‌شوند:
پروژههای توسعه برای افزایش فعالیت‌های تولیدی
پروژههای جایگزینی برای تعویض دارایی‌های ثابت که مستهلک شده یا از کار افتاده‌اند
سایر پروژههای رفاهی یا ایمنی
بودجه نقدی (Cash Budget)
این بودجه برنامه‌ریزی و کنترل جریان ورودی و خروجی وجه نقد را طی یک دوره زمانی معین نمایش می‌دهد. هدف اصلی بودجه نقدی، مدیریت و بهبود توازن میان وجوه دریافتی و پرداختی است. بودجه نقدی ممکن است برای دوره‌های سالانه یا دوره‌های کوتاه‌تر تدوین شود، که به دوره‌های سه‌ماهه یا حتی ماهانه تقسیم می‌شوند.
بودجه جامع (Master Plan): این بودجه شامل تمام موارد غیرمالی و مالی یک سازمان و یا نهاد برای یک دوره مالی معین و یا آینده است.
بودجه بندی انواع شرکت‌ها
برای تنظیم بودجهبندی شرکت‌ها ابتدا باید نوع شرکتی که بودجهبندی برای آن صورت می‌گیرد، مشخص شود. مثلاً این شرکت خدماتی، پیمانکاری و یا یک شرکت تولیدی است. نوع شرکت هر چیزی که باشد، با دو طرف درآمد و هزینه روبرو خواهیم بود. بودجهبندی برای انواع شرکت‌ها با توجه به امکانات موجود انجام می‌پذیرد. به این ترتیب که برای آینده شرکت، یک درآمد و یک هزینه منطقی پیش بینی میشود و به کمک روش‌های آماده‌سازی بودجه، آن را تنظیم می‌کنند.
برای پیش بینی بودجه انواع شرکت‌ها باید ترکیبی از مهارت‌هایی مانند توانایی مذاکره کردن و توانایی خوب گوش دادن را مد نظر قرارداد. بودجهبندی برای انواع شرکت‌ها طی روال زیر انجام می‌پذیرد:
- تعیین طرح و اهداف اصلی شرکت
- تعیین عوامل محدود کننده برای رشد آن شرکت
- مشخص کردن منبع بودجه برای شرکت
- تفکیک و برنامه‌ریزی صحیح هزینه‌های ثابت و متغیر شرکت
- تعیین نحوه تامین بودجه
- جمع آوری تمام اطلاعات مورد نیاز
- تنظیم بودجهبندی مطابق روش‌های بودجهبندی
- تعیین پارامترهای کنترل بودجه
- آماده سازی فایل اکسل بودجه شرکت بسته به نوع آن که میتواند خدماتی تولیدی و یا عملیاتی باشد.
فرایند بودجه ریزی به چه صورتی است؟
با توجه به مزایا و ویژگی‌های ذکر شده در مورد فرایند بودجه سازی می توان گفت که انجام این روش برای کلیه سازمان ها و نهادهای مالی و غیر مالی ضروری و لازم است. بنابراین فرایند بودجه‌ریزی می توان گفت به شرح زیر است:
پایه گذاری
تحلیل منابع مالی یا غیر مالی
مذاکره کردن به منظور تخمین بودجه
هماهنگی و بررسی بخش های مختلف
تصویب نهایی بودجه
توزیع بودجه تصویب و تعیین شده
کسری بودجه چیست؟
در مواردی که کسری بودجه آشکار میشود، هزینه‌های جاری بیشتر از درآمد دریافتی از فعالیت‌های معمولی است. برای تصحیح کسری بودجه، یک کشور ممکن است نیاز به کاهش برخی هزینه‌های خاص داشته باشد و یا فعالیت‌هایی که درآمدزایی بالاتری دارند را افزایش دهد یا از ترکیبی از این دو رویکرد استفاده کند.
به عنوان مثال؛ در اوایل قرن بیستم تعداد اندکی از کشورهای صنعتی با کسری بودجه روبرو بودند. اما در طول جنگ جهانی اول کسری بودجه دولتها افزایش یافت. زیرا دولتها برای تامین هزینه‌های جنگ و رشد اقتصادی خود، وام‌های زیادی دریافت و ذخایر مالی خود را تخلیه می‌کردند. این کسری‌های بودجه در دوران جنگ و رشد اقتصادی تا دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ ادامه داشتند، همان زمانی که نرخ رشد اقتصادی جهان کاهش یافت.
از طرف دیگر؛ مازاد بودجه نقطه مقابل کسری بودجه است. وقتی درآمدها از هزینه‌های جاری بیشتر باشد، مازاد بودجه ایجاد میشود. مازاد بودجه را میتوان برای اهداف دلخواهی اختصاص داد که دارای اولویت هستند. زمانی که درآمدها و هزینه‌ها برابر باشند، بودجه متوازن است.
انواع کسری بودجه
کسری‌هایی که یک کشور ممکن است با آن روبرو شود، دو نوع اصلی دارند: کسری بودجه و کسری تجاری.
۱. کسری بودجه: این کسری زمانی اتفاق می‌افتد که درآمد دولت کمتر از هزینه‌های آن است. به‌عنوان مثال، اگر درآمد یک دولت در یک سال خاص کمتر از مخارج آن باشد، می‌توانیم از کسری بودجه صحبت کنیم. این کسری ممکن است به بدهی ملی کشور منجر شود.
۲. کسری تجاری: این کسری زمانی رخ می‌دهد که مقدار کالاها و خدماتی که یک کشور وارد می‌کند، بیشتر از مقداری است که صادر می‌کند. به‌عنوان‌مثال، اگر ارزش واردات یک کشور بیشتر از ارزش صادرات آن باشد، می‌توانیم از کسری تجاری صحبت کنیم. این وضعیت ممکن است منجر به کاهش ارزش پول محلی و نیز کاهش اشتغال در داخل کشور شود.
درباره کسری تجاری؛ طرفداران این وضعیت معمولاً اظهار می‌کنند که این کسری (حداقل برای یک دوره زمانی) به کشورها اجازه می‌دهد وارادات کالا نسبت به تولید داخلی آن بیشتر باشد تا کیفیت صنایع داخلی را بهبود بخشند و در سطح جهانی رقابتی‌تر شوند.
با این حال، مخالفان کسری تجاری استدلال می‌کنند که این وضعیت به جای ایجاد شغل در داخل، در کشورهای دیگر شغل ایجاد می‌کند و به اقتصاد داخلی و شهروندان آسیب می‌رساند.
مفاهیم مرتبط با کسری، علاوه بر کسری تجاری و کسری بودجه، شامل موارد دیگری نیز هستند:
کسری چرخه‌ای: این کسری زمانی رخ می‌دهد که یک اقتصاد به دلیل افت چرخه تجاری، عملکرد مطلوبی نداشته باشد و با مشکلات دوره‌ای روبه‌رو شود.
مخارج کسری: وقتی مخارج دولت یک کشور در یک دوره زمانی بیشتر از درآمدی باشد که به دست میآورد، این وضعیت به عنوان مخارج کسری شناخته میشود.
کسری مالی: وقتی مجموع هزینه‌های یک دولت از درآمدی که تولید می‌کند (به جز پولی که از استقراض گرفته است) بیشتر باشد، به آن کسری مالی گفته میشود.
کسری اولیه: این کسری، کسری مالی سال جاری منهای پرداخت سود وام‌های قبلی است.
کسری درآمد: توصیف کسری کل درآمد یک دولت در مقایسه با کل مخارج آن.
کسری ساختاری: وقتی کشوری با وجود اقتصاد پویا و پتانسیل کارآمد، کسری مالی داشته باشد، این وضعیت به عنوان کسری ساختاری معروف است.
کسری دوگانه: زمانی که یک اقتصاد هم کسری مالی و هم کسری حساب‌جاری (تفاوت بین واردات و صادرات) داشته باشد، این وضعیت به عنوان کسری دوگانه شناخته میشود.
دلیل کسری بودجه چیست؟
کسری بودجه به دلیل تغییرات در هر دو سطح مالیات (درآمد) و هزینه‌های دولت رخ می‌دهد:
۱. ساختار مالیاتی نامتوازن:
اگر ساختار مالیاتی به گونه‌ای باشد که از افراد با درآمد بالا کمترین مالیات را دریافت می‌کند و از افراد با درآمد کم بیشترین مالیات را دریافت کند، این میتواند منجر به کاهش درآمدهای دولت شود.
۲. افزایش هزینه‌های دولت:
افزایش هزینه‌های دولت برای برنامه‌هایی مانند تامین اجتماعی، هزینه‌های نظامی یا افزایش یارانه‌های دولتی به صنایع خاص نیز میتواند باعث کسری در بودجه شود.
۳. اجرای سیاست‌های مالی:
اجرای سیاست‌هایی که به کاهش مالیات منجر شود، ممکن است در کوتاه مدت درآمدهای دولت را کاهش دهد ولی میتواند برای افزایش تولید و اشتغال در بلند مدت موثر باشد.
۴. کاهش در تولید ناخالص داخلی:
(GDP) کاهش در تولید ناخالص داخلی کشور میتواند منجر به کاهش درآمد مالیاتی دولت شود زیرا تولید کمتر به معنای درآمدهای کمتر برای دولت است.
۵. رویدادها و هزینه‌های پیشبینی نشده:
رویدادهای غیرمنتظره مانند هزینه‌های پیشبینی نشده مورد نیاز برای دفاع، میتواند به افزایش هزینه‌های دولت و در نتیجه کسری بودجه منجر شود.
بودجه بندی چه مزایایی دارد ؟
در پاراگراف بالا با مفهوم بودجه چیست ؟ آشنا شدید. پس از این که با روند و هدف از تعیین بودجه بندی آشنا شدید؛ بهتر است که به معرفی و بررسی مزایای بودجه بندی نیز بپردازیم. انجام کلیه مراحل بودجه بندی مزایای مختلفی دارد که به شرح زیر است:
- ضرورت برنامه ریزی هدفمند و دقیق: یکی از بهترین مزایای بودجه بندی این است که مدیریت شرکت و یا هر نهاد دیگری را وادار به برنامه ریزی کردن می کند.
- داشتن معیارهای ارزیابی عملکرد: با تعیین بودجه بندی می توانید برنامه مشخصی را ارائه کنید و چارچوبی منظم برای انجام اهدافتان داشته باشید.
- بهبود هماهنگی و ارتباطات: بودجه بندی باعث ایجاد یا افزایش وحدت و هماهنگی بین تمامی واحدهای سازمان می شود. در نهایت نیز شاهد بهبود ارتباطات و هماهنگی‌های واحدهای سازمان خواهید بود.
- بهبود یا افزایش اثر بخشی هدفمند
- برقراری ارتباط شفاف میان منابع، کالا و خدماتی که ارائه می کنید.
- بهبود مدیریت عملکرد سازمانی و ترویج ابزارهای مدیریتی
انواع بودجه
زمان تصویب و اجرای بودجه، باید عواملی مختلفی از جمله انواع بودجه را در نظر داشته باشید تا بتوانید مشخص کنید که کدام سازمان با چه سطحی از فعالیت است؟ در واقع هدف از معرفی و تعریف انواع بودجه این است که با توجه به نوع کسب و کار و سطح فعالیت بودجه را به شرکت اعمال کنند. به طور کلی انواع بودجه به شرح زیر است:
- بودجه جامع
- بودجه عملیاتی و مالی
- بودجه هزینه های سرمایه ای
- بودجه ثابت
- بودجه نقدی
- بودجه رولینگ، پیوسته
- بودجه انعطاف پذیر
فرایند بودجه ریزی به چه صورتی است؟
با توجه به مزایا و ویژگی های ذکر شده در مورد فرایند بودجه سازی می توان گفت که انجام این روش برای کلیه سازمان ها و نهادهای مالی و غیر مالی ضروری و لازم است. بنابراین فرایند بودجه ریزی می توان گفت به شرح زیر است:
- پایه گذاری
- تحلیل منابع مالی یا غیر مالی
- مذاکره کردن به منظور تخمین بودجه
- هماهنگی و بررسی بخش های مختلف
- تصویب نهایی بودجه
- توزیع بودجه تصویب و تعیین شده
خرید اتوماسیون اداری با پشتیبانی رایگان از وبسایت کاربرد کامپیوتر
بودجه یک نقشه راه مالی است که برای تخصیص منابع مالی به هزینه‌ها و درآمدها در یک دوره زمانی خاص، معمولاً یک سال، تهیه میشود.
بودجه دولت یک برنامه مالی است که برای مدیریت درآمد و هزینه‌های دولت در یک سال تهیه میشود و شامل بخش‌های عمومی، شرکتهای دولتی و مؤسسات مختلف است.
جدول بودجه یک ابزار است که درآمدها و هزینه‌های یک نهاد یا دولت را به طور دقیق یادداشت کرده و از آن برای برنامه‌ریزی مالی در دوره‌های آینده استفاده میشود.
متمم بودجه به معنای تطابق بودجه با تغییرات درآمد یا هزینه‌ها است که به منظور جبران کاهش درآمد یا افزایش هزینه‌ها انجام میشود. این اقدام به تعادل مالی در بودجه کمک می‌کند.
