مراحل فراخوان ارزش افزوده از سال 1387 تا 1402 در ایران به تدریج و در ده مرحله به اجرا درآمده است. این مراحل به‌منظور گسترش دامنه مشمولین و بهبود کارایی سیستم مالیاتی طراحی شده و به تدریج گروه‌های مختلفی از فعالان اقتصادی را تحت پوشش قرار داده است.
از مشاغل کوچک و متوسط تا کسب و کارهای بزرگ و صنایع تولیدی، همه به تدریج مشمول این مراحل فراخوان ارزش افزوده شده‌اند. در این مقاله، به بررسی دقیق مراحل فراخوان ارزش افزوده می‌پردازیم و جزئیات و تأثیرات هر مرحله را ارزیابی می‌کنیم.
مرحله اول: فراخوان اولیه مالیات بر ارزش افزوده (سال 1387)
در سال 1387 مراحل فراخوان ارزش افزوده برای اولین بار در ایران آغاز شد. این مرحله به عنوان اولین گام از مراحل هفت‌گانه فراخوان ارزش افزوده، مشاغل و کسب و کارهای خاصی را شامل می‌شد که موظف بودند به این نظام مالیاتی جدید بپیوندند. این فراخوان با هدف بهبود شفافیت مالی و ایجاد بستر مناسب برای مالیات‌گذاری منصفانه طراحی شد.
در این مرحله، استفاده از ابزارهای مدرن مانند نرم افزار حسابداری پوشاک برای کسب و کارهایی که در این حوزه فعالیت می‌کردند، اهمیت بسیاری داشت. این نرم‌افزارها کمک می‌کردند تا فرایند ثبت و گزارش‌گیری مالی برای مشمولین بهبود یابد و مراحل فراخوان ارزش افزوده به طور دقیق و بدون مشکل طی شود.
مشاغل مشمول در این مرحله، شامل کسب‌وکارهای بزرگ و متوسط در صنایع مختلف بودند که از آن‌ها خواسته شد به سامانه مالیات بر ارزش افزوده مراجعه کنند و فرایند ثبت‌نام و تکمیل اطلاعات خود را انجام دهند. این مرحله پایه‌ای برای توسعه و اجرای مراحل بعدی فراخوان ارزش افزوده در نظر گرفته شد.
مرحله دوم: گسترش دایره مشمولین (سال 1388)
در سال 1388، دومین مرحله از مراحل فراخوان ارزش افزوده به اجرا درآمد. این مرحله یکی از مراحل ده‌گانه فراخوان مالیات بر ارزش افزوده است که به‌منظور گسترش دایره مشمولین و افزایش تعداد کسب‌وکارها و مشاغلی که تحت این نظام مالیاتی قرار می‌گیرند، طراحی شده بود. هدف اصلی این فراخوان، افزایش شفافیت مالی و بهبود سیستم جمع‌آوری مالیات از گروه‌های بیشتری از فعالان اقتصادی بود.
در این مرحله، دایره مشمولین شامل کسب‌وکارهای کوچک و متوسطی بود که تا پیش از این، ملزم به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده نبودند. این تغییرات موجب شد تا تعداد زیادی از کسب‌وکارهای جدید وارد سیستم مالیاتی شوند و از این طریق به تنظیم و کنترل بهتر اقتصاد کشور کمک کنند.
مرحله سوم: فراخوان مشاغل خاص (سال 1389)
در سال 1389 سومین مرحله از مراحل فراخوان ارزش افزوده به اجرا درآمد که به‌طور ویژه به مشاغل خاص اختصاص داشت. این مرحله به منظور تحت پوشش قرار دادن گروه‌های خاصی از کسب‌وکارها و مشاغلی که دارای فعالیت‌های تخصصی بودند، طراحی شد.
مشمولین این فراخوان شامل کسب‌وکارهایی بودند که در بخش‌های خدماتی، تولیدی و صنفی فعالیت می‌کردند و از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار بودند. این مشاغل خاص شامل صنایعی مانند:
– صنایع دارویی: شرکت‌ها و کارخانجات تولید دارو و تجهیزات پزشکی که نقش کلیدی در تأمین نیازهای بهداشتی و درمانی کشور داشتند.
– شرکت‌های ساختمانی و عمرانی: شامل شرکت‌هایی که در حوزه ساخت و ساز و پروژه‌های عمرانی فعالیت می‌کردند.
– مشاغل مرتبط با فناوری اطلاعات: شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی که در زمینه نرم‌افزار، سخت‌افزار و خدمات دیجیتال فعالیت داشتند.
– صنایع پتروشیمی و نفت: شرکت‌ها و پالایشگاه‌هایی که در تولید و فرآوری محصولات نفتی و پتروشیمیایی فعالیت می‌کردند.
این گروه‌ها به دلیل اهمیت اقتصادی و تأثیرگذاری بالای خود در اقتصاد کشور، به‌عنوان مشمولین این مرحله از مراحل فراخوان ارزش افزوده معرفی شدند. هدف از این مرحله، تضمین عدالت مالیاتی و افزایش شفافیت در گزارش‌دهی مالی این گروه‌های خاص بود.
مرحله چهارم: فراخوان صنایع تولیدی و خدماتی (سال 1390)
مرحله چهارم از فراخوان ارزش افزوده در سال 1390 اجرا شد و به‌طور ویژه به صنایع تولیدی و خدماتی اختصاص داشت. این مرحله به‌منظور افزایش شفافیت مالی و بهبود فرایندهای مالیاتی در این بخش‌های اقتصادی طراحی شد. در این فراخوان، توجه ویژه‌ای به این پرسش شد که فراخوان ارزش افزوده چیست و چگونه می‌تواند در تنظیم دقیق‌تر و منصفانه‌تر مالیات در این صنایع مؤثر باشد.
مشمولین این فراخوان شامل تمامی واحدهای تولیدی و خدماتی بودند که درآمد سالیانه آن‌ها از حد معینی بالاتر بود. این صنایع شامل بخش‌های مختلفی از جمله تولید محصولات صنعتی، ارائه خدمات تخصصی، و شرکت‌های بزرگ خدماتی می‌شدند. این مرحله از فراخوان به دلیل گستردگی و اهمیت صنایع مشمول، یکی از مهم‌ترین مراحل در مراحل فراخوان ارزش افزوده به شمار می‌رود.
یکی از ابزارهای کلیدی برای کسب‌وکارهای مشمول در این مرحله، نرم افزار حسابداری برای فروشگاه و واحدهای خدماتی بود. این نرم‌افزارها به مدیران این واحدها کمک می‌کردند تا به سادگی فرآیندهای مالی خود را مدیریت کرده و الزامات مالیاتی مرتبط با فراخوان را رعایت کنند.
مرحله پنجم: افزودن اشخاص حقیقی به فراخوان (سال 1391)
پنجمین مرحله از مراحل فراخوان ارزش افزوده در سال 1391 اجرا شد و به طور خاص بر افزودن اشخاص حقیقی به دایره مشمولین مالیات بر ارزش افزوده تمرکز داشت. تا پیش از این مرحله، تمرکز اصلی فراخوان‌ها بر کسب‌وکارهای حقوقی و شرکت‌های بزرگ بود. اما با اجرای این مرحله، بسیاری از فعالان اقتصادی که به صورت انفرادی فعالیت می‌کردند، از جمله کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، به جمع مشمولین اضافه شدند.
این افراد که عمدتاً در مشاغل آزاد و خدماتی فعالیت داشتند و دارای درآمدهای قابل توجهی بودند، ملزم به ثبت‌نام در سامانه مالیات بر ارزش افزوده شدند. فراخوان ارزش افزوده اشخاص حقیقی هدف اصلی این مرحله بود تا با افزایش عدالت مالیاتی و گسترش پایه مالیاتی، نظام مالیاتی کشور بتواند به طور جامع‌تر از تمامی گروه‌های اقتصادی مالیات دریافت کند.
مرحله ششم: فراخوان برای شرکت‌های بازرگانی (سال 1392)
در سال 1392، ششمین مرحله از مراحل فراخوان ارزش افزوده به اجرا درآمد و این بار شرکت‌های بازرگانی را هدف قرار داد. در این مرحله، تمامی شرکت‌های فعال در زمینه بازرگانی که دارای فعالیت‌های تجاری گسترده‌ای بودند، مشمول مالیات بر ارزش افزوده شدند.
این شرکت‌ها به عنوان مشاغل مشمول ارزش افزوده در نظر گرفته و از آن‌ها خواسته شد تا در سامانه مالیاتی مربوطه ثبت‌نام کرده و اطلاعات مالی خود را به‌صورت دقیق ارائه کنند. هدف اصلی این مرحله از فراخوان، افزایش شفافیت در فعالیت‌های بازرگانی و جلوگیری از فرار مالیاتی در این حوزه بود.
مرحله هفتم: توسعه مشمولین خدمات دیجیتال (سال 1393)
در سال 1393، هفتمین مرحله از مراحل فراخوان ارزش افزوده با هدف گسترش دامنه مشمولین به خدمات دیجیتال و فناوری اطلاعات به اجرا درآمد. در این مرحله، تمامی شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی که در حوزه‌های خدمات دیجیتال، نرم‌افزار، سخت‌افزار و ارائه خدمات آنلاین فعالیت داشتند، مشمول مالیات بر ارزش افزوده شدند.
این مرحله از فراخوان با توجه به رشد سریع صنعت فناوری اطلاعات و افزایش تعداد کسب‌وکارهای دیجیتال در ایران، ضروری به نظر می‌رسید. شرکت‌ها و کسب‌وکارهای فعال در این حوزه به عنوان مشمولین جدید به سامانه مالیاتی معرفی شدند و ملزم به رعایت قوانین مالیات بر ارزش افزوده شدند.
مرحله هشتم: اصلاحیه‌ها و افزودن گروه‌های کوچک‌تر (سال 1394-1395)
در سال‌های 1394 و 1395، هشتمین مرحله از مراحل فراخوان ارزش افزوده به اجرا درآمد. این مرحله به اصلاح برخی از موارد قبلی و همچنین افزودن گروه‌های کوچک‌تر از کسب‌وکارها و مشاغل اختصاص داشت. با توجه به بازخوردهای دریافت‌شده از مراحل پیشین و بررسی‌های انجام‌شده، نیاز به اصلاح و بهبود قوانین و مقررات در این حوزه احساس شد.
در این مرحله، اصلاحیه‌هایی در برخی از بخش‌های قانون مالیات بر ارزش افزوده اعمال شد تا مشکلات و نواقص موجود برطرف گردد. همچنین، گروه‌های کوچک‌تر از کسب‌وکارها، که تا پیش از این مشمول مالیات بر ارزش افزوده نبودند، به دایره مشمولین اضافه شدند. این گروه‌ها شامل مشاغل خرد، فروشگاه‌های محلی، و کسب‌وکارهای خانوادگی بودند که با اجرای این مرحله، ملزم به ثبت‌نام در سامانه مالیات بر ارزش افزوده و رعایت الزامات مالیاتی شدند.
مرحله نهم: گسترش فراخوان به کسب و کارهای نوپا و استارتاپ‌ها (سال 1396-1399)
در بازه زمانی 1396 تا 1399، نهمین مرحله از مراحل فراخوان ارزش افزوده با هدف گسترش دایره مشمولین به کسب و کارهای نوپا و استارتاپ‌ها به اجرا درآمد. با رشد چشمگیر تعداد استارتاپ‌ها و کسب و کارهای جدید در حوزه‌های مختلف، ضرورت شمول این گروه‌ها در نظام مالیاتی کشور به وضوح احساس می‌شد.
این مرحله از فراخوان به منظور ایجاد نظم و شفافیت بیشتر در فعالیت‌های مالی استارتاپ‌ها و کسب و کارهای نوپا طراحی شد. بسیاری از این کسب و کارها که عمدتاً در حوزه‌های فناوری، تجارت الکترونیک، و خدمات نوآورانه فعالیت می‌کردند، با ثبت‌نام در سامانه مالیات بر ارزش افزوده، وارد دایره مشمولین مالیاتی شدند.
اجرای این مرحله از مراحل فراخوان ارزش افزوده به تنظیم بهتر فعالیت‌های مالی و کاهش خطرات مربوط به فرار مالیاتی در میان کسب و کارهای نوپا کمک کرد. علاوه بر این، این اقدام باعث شد تا استارتاپ‌ها و کسب و کارهای جدید از همان ابتدا با الزامات قانونی و مالیاتی آشنا شوند و به مسئولیت‌های مالی خود پایبند باشند.
مرحله دهم: فراخوان نهایی برای کلیه مشمولین جدید (سال 1400-1402)
در بازه زمانی 1400 تا 1402، آخرین و نهایی‌ترین مرحله از مراحل فراخوان ارزش افزوده اجرا شد. این مرحله، تمامی کسب‌وکارها و مشاغلی را که تا پیش از این تحت پوشش مالیات بر ارزش افزوده قرار نگرفته بودند مشمول این نظام مالیاتی کرد. فراخوان نهایی به منظور اطمینان از جامعیت و کارایی کامل نظام مالیاتی کشور و پوشش حداکثری تمامی فعالان اقتصادی طراحی شد.
در این مرحله، تأکید ویژه‌ای بر فراگیر بودن فراخوان و شمول تمامی گروه‌های اقتصادی باقی‌مانده بود. از شرکت‌های بزرگ صنعتی گرفته تا کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، همگی ملزم به ثبت‌نام و رعایت قوانین مالیات بر ارزش افزوده شدند. این مرحله، نقطه‌ی اوج اجرای مراحل فراخوان ارزش افزوده به شمار می‌رفت و به عنوان آخرین گام در تکمیل سیستم مالیاتی کشور محسوب می‌شود.
اهمیت رعایت دقیق مراحل فراخوان مالیاتی
در این مقاله، مراحل ده‌گانه فراخوان مالیات بر ارزش افزوده که طی سال‌های 1387 تا 1402 به اجرا درآمده است، به تفصیل بررسی شد. هریک از این مراحل با هدف گسترش دامنه مشمولین، بهبود شفافیت مالی و افزایش عدالت مالیاتی طراحی شده بودند.
رعایت دقیق این مراحل برای تمامی مشمولین، اعم از کسب‌وکارهای بزرگ و کوچک، صنایع مختلف، و حتی افراد حقیقی، امری ضروری است. این فرایندها نه تنها به بهبود وضعیت مالیاتی کشور کمک می‌کنند، بلکه به کسب‌وکارها نیز امکان می‌دهند تا با رعایت قوانین مالیاتی، از مشکلات و جرایم مالیاتی در امان بمانند.
